Yazıyorsanız okumalısınız da, okuyorsanız farklı yazarları da
GÜNLÜK HAYATIN TEMEL ETİĞİ. ( Agnes Heller )
Dürüstlük erdemleri ile hiçbir şekilde bağdaşmayan tutum ve uygulamaları sıralamak çok daha kolaydır.
Şu gibi durumlarda bu erdemlerin varlığından söz edemeyiz: İnsan nasıl biri olduğunu (veya olduğuna inandığı kişiyi) belli etmiyorsa; insan hiç kimseye kendini açmıyor, tek bir “öteki”ne bile kendisini saydam kılmıyorsa; insan itiyat halinde kendi hal ve davranışlarının nedenlerini gizliyorsa; insan sahte bir davranış veya tutum sergiliyorsa (birtakım kötü sonuçlardan sakınma ihtiyacının dışındaki nedenlerle); insan hiç kimseye güvenmiyorsa; insan itiyat halinde başkalarından şüpheleniyor ve onlara hep kötü niyet ve emeller yüklüyorsa; insan itiyat halinde başkalarından bilgi veya haber saklıyorsa; insan, tutmak gibi bir niyeti olmadan sözler veriyorsa; insan itiyat halinde, tutup tutamayacağını düşünmeden sözler veriyorsa; insan özel, saklı kalması gereken bilgileri ifşa ediyorsa (birtakım kötü sonuçlardan sakınma ihtiyacının dışındaki nedenlerle).Leibniz’in düşünce zincirini hatırlayalım: hareketler, fiziksel kötülüğe yol açıyorlarsa (açtıkları için) ahlâki olarak kötü kabul edilir. Dürüstlük erdemlerinin eksikliği insanların sakat bırakılmasını, öldürülmesini, yoksullaşmasını, hasta olmasını getirmeyebilir (kimi zaman bunlar da olabilir, ama neyse). Ama unutmayalım ki, en kalıcı, tedavisi en zor ruhsal yaralar tam da bu erdemlerin eksikliğiyle açılır.
Mahrem bir ilişkide taraflardan birinin, karşı tarafın varsaydığı, beklediği ya da ta başından veri kabul ettiği dürüstlük erdemlerinden tümüyle yoksun olduğunun ortaya çıkması tam bir yıkımdır.
Başından böyle bir şey geçen kişi güvenini, özgüvenini ve hayata güvenme kabiliyetini yitirebilir. Bazen insanların duygu ve güvenleriyle oynayan insanlar bildiğimiz aşağılık insanlar değildir, sadece kendini gözetmektedir, düşüncesizdir veya kayıtsızdır.
Makbul kişilerin, doğru şeyi yapmaları gerektiğinde, cesarete ihtiyaçları vardır. Makbul kişiler, hayatlarının merkezine yaklaşabilmek için kendisine “Yapmam gereken doğru şey ne?” sorusunu soran kişilerdir. Diyelim ki böyle bir kişi, burada ve şimdi yapması gereken şeyi keşfetti. Bu kişi hemen, gözü hiçbir şeyi görmez bir halde gereğini yapmalıdır.
Bu somut karar eylemi, bu cesaret eylemi, “yapılması gereken doğru şeyin ortaya çıkarılması” modelinden farklıdır; “varoluşsal seçim modeli”nden de farklıdır.
Verdiği kararla veya karar aracılığıyla bu kişi kendini değil, bir şey seçer (yapılacak bir şey) ve burada akli müzakere askıya alınmıştır. Kişi, kendini geçmişten ve gelecekle ilgili tüm bilişsel düşünce deneyimlerinden yalıtarak, doğru şeyi yapmaya girişir; çünkü eyleminin sonuçları hayatına mal olacak olsa bile bu gözünde değildir. Ama öncelikle, kendini, geçmişinde yatan tüm belirlenimlerden ve o ana dek yapıp yapmadığı her şeyden bağımsız kılar. Ancak yine de kendini dünyadan ve gelecekten (ilk, varoluşsal seçimde olduğu gibi) yalıtmaz; daha çok, yüzünü tutkulu bir şekilde dünyaya ve geleceğine döner. Bir şeye doğru kulaç atmak için gözünü kapatıp harekete geçer. Ahlâki cesaret jesti fedakârlık jestiyle özdeş değildir. Ahlâki bir karar verirken, harekete geçmeye davranırken insan geride neler bıraktığının tümüyle farkındadır, ama insan gelecekte ne kazanıp ne kaybedeceğini bilemez
