2023, tarihi acıların yaşandığı bir yıl oldu; Türkiye’de deprem, yakın coğrafyada savaş nedeniyle binlerce kişi hayatını kaybetti.
Spor müsabakaları, sağlık ve tatil için Türkiye’de bulunan 49 KKTC vatandaşı, 6 Şubat depreminde yaşamını yitirdi, Kıbrıs Türk toplumu benzersiz bir acı yaşadı.
11 ilde yıkıma ve hasara neden olan Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat depremi, ülkedeki binaların güvenliğini de gündeme getirdi, riskli bazı okullar boşaltıldı, öğrenciler prefabrik sınıflara taşındı.
Ekonomi, enflasyon, döviz, cinayetler en çok konuşulan, tartışılan konular olurken, trafikteki kayıplar; ani ölümler bu yıl da toplumun kanayan yarasıydı. 1 Ocak’tan düne kadar ülkede meydana gelen trafik kazalarında 47 kişi hayatını kaybetti. Polisin verilerine göre, 1 Ocak 2018 ile 27 Aralık 2023 tarihleri arasında, yani son 5 yılda trafikte kaybedilen kişi sayısı 190’a yükseldi.
Sahte reçete soruşturması, 2023’te gündemi en çok meşgul eden konulardan biri oldu. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Sadık Gardiyanoğlu’nun reçete dolandırıcılığıyla ilgili Polis Genel Müdürlüğü’ne suç duyurusunda bulunmasıyla 21 Eylül’de başlatılan soruşturma kapsamında 17 doktor, 48 eczacı, 3 eczane çalışanı ve 6 sivil şahıs olmak üzere 74 kişi aleyhinde yasal işlem başlatıldı.
Sendikaların, sağlık, eğitim, elektrik ve kadın hakları için sokağa çıktığı 2023’te, akaryakıt ve LPG gaz tedarikinde zaman zaman aksamalar oldu; Teknecik’teki arıza nedeniyle bir süreliğine ülkede dönüşümlü elektrik kesintilerine gidildi.
KKTC’de bir milletvekili ve bir muhtar için ara seçim yapıldı, ara seçim sonrasında kabine değişti. 2023’te Güney Kıbrıs’ta da Türkiye’de de seçim gündemi vardı.
Türkiye’den KKTC’ye, KKTC’den Türkiye’ye üst düzey ziyaretler yapıldı, ortak basın toplantılarında ülkeye kabloyla elektrik getirileceği, Derinya bölgesine sosyal konut projesi yapılacağı açıklanırken, Kıbrıs konusunun çözümü için “egemen eşitlik ve eşit uluslararası statü” şartı vurgulandı.
Türkiye Cumhuriyeti ile KKTC arasında 2023 Yılı Mali ve İktisadi İşbirliği Protokolü imzalanırken KKTC Cumhuriyet Meclisi, Türk Devletleri Parlamenterler Asamblesine (TÜRKPA) gözlemci üye kabul edildi.
Ercan Havalimanı yeni terminal binası ve yeni pisti 20 Temmuz Barış ve Özgürlük Bayramı kutlamaları çerçevesinde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da katılımıyla açıldı.
-6 Şubat depremi
2023’te yaşanan tüm gelişmeler, 6 Şubat’taki deprem acısının gölgesinde kaldı.
Kahramanmaraş, 6 Şubat Pazartesi sabahı 04.17’de 7,7 büyüklüğünde bir depremle sallandı. İlk sarsıntıdan 9 saat sonra bölgede 7,5 büyüklüğünde bir deprem daha meydana geldi ve bu deprem Kıbrıs’ta da hissedildi.
Spor müsabakası, sağlık ve tatil için Türkiye’de bulunan 49 KKTC vatandaşı depremde yaşamını yitirdi.
35’i Adıyaman’da İsias Otel’de, 7’si Hatay ve Osmaniye’deki Saray Otel, Kırıkhan Öğretmenevi ve Uçar Otel’de olmak üzere 42 KKTC vatandaşı, hayatını otellerde kaybetti.
7 ilde 945 KKTC vatandaşının depremden etkilendiği açıklanırken, 42 kişinin yaşamını yitirdiği otellerle ilgili ceza soruşturması başlatıldı.
-Kriz masası oluşturuldu
6 Şubat sabahı Cumhurbaşkanlığı’nda depremle ilgili kriz masası oluşturuldu. KKTC’den öğrenciler spor müsabakası için Kahramanmaraş, Düzce, Gaziantep ve Adıyaman’da bulunuyordu. Adıyaman’da iki öğrenci kafilesi vardı.
Kahramanmaraş, Düzce ve Gaziantep’teki öğrenci ve vatandaşlardan iyi haber geldi, Adıyaman’daki bir öğrenci kafilesinin de depremden etkilenmediği bildirildi ancak Grand İsias Otel’deki Gazimağusa Türk Maarif Koleji voleybol kafilesinin enkaz altında kaldığı açıklandı.
Çocuklarının yanına gitmek isteyen aileler Ercan Havaalanı’na akın etti. Aileler ve arama-kurtarma faaliyetinde bulunacak Sivil Savunma ekipleri Adıyaman’a akşamüzeri ulaştı. Türkiye’deki öğrencilerin bir kısmı deprem gününün akşamında, bir kısmı da 8 Şubat’ta ülkeye döndü, Ercan Havaalanı’mda bekleyen aileler gözyaşlarına boğuldu.
- Adıyaman için tek yürek olundu
Ekipler, İsias Otel enkazında, zor koşullara ve olumsuz hava koşullarına rağmen insanüstü çabayla çalıştı. Çağrı üzerine Adıyaman’a KKTC’den de iş araçları, makineler gönderildi. İlk günden itibaren deprem bölgesinde olan Milli Eğitim Bakanı Nazım Çavuşoğlu oradaki çalışmaları koordine etti.
KKTC Gaziantep Başkonsolosu Fatma Demirel, Eğitim Bakanı Çavuşoğlu gibi sık sık basına açıklama yaparak süreçle ilgili bilgi verdi, ihtiyaçları dile getirdi. Ülke, Adıyaman’dan gelecek iyi haber için tek yürek oldu. Yetkililer bilgi kirliliğine fırsat vermemek için resmi kaynaklardan açıklanmayan haberlere itibar edilmemesi uyarısında bulundu ancak öyle olmadı, sosyal medyadan yayılan, bazı isimlerin hastanede olduğuyla ilgili yalan haberler, aileleri umutlandırdı. Bu arada depremde yakınları etkilenen ve deprem bölgesine ulaşmak isteyen vatandaşlar için ücretsiz gemi ve uçak seferleri düzenlendi.
İsias Otel’de 6 Şubat’ta başlayan arama-kurtarma çalışmaları sonucunda Gazimağusa TMK kafilesine 8 Şubat’ta ulaşıldı. Enkazdan ilk önce erkek öğretmenler çıkarıldı. Velilerden Evren Çavdır 132 saat sonra enkazdan sağ çıkarıldı ancak tüm müdahalelere rağmen hayata tutunamadı. 11 Şubat’ta otelde kaybedilen tüm ekibe ulaşıldı. Ekipler rehber Anıl Zeybek’i İsias enkazından sağ çıkardı. İsias Otel’in yan taraftaki enkazdan ikisi çocuk, biri kadın 3 kişi de KKTC ekipleri tarafından kurtarıldı. Öte yandan deprem nedeniyle KKTC’de de yas ilan edildi, bayraklar yarıya indirildi. Adana'da yıkılan bazı binaları inşa eden bir müteahhit de Lefkoşa’da tutuklanarak Türkiye’ye teslim edildi.
-Şampiyon Melekleri binler uğurladı
Farklı günlerde ülkeye getirilen cenazeler Ercan Havaalanı’nda gözyaşlarıyla karşılandı. Çoğunluğu Gazimağusa’ya defnedilen öğrenci, veli ve öğretmenler için Lala Mustafa Paşa Camii’nde kılınan cenaze namazlarına binlerce kişi katıldı. Depremde kaybedilen diğer vatandaşlar da farklı bölgelerde gözyaşlarıyla toprağa verildi.
Adıyaman’daki ekiplerin bir kısmı, aileler ve 6 gün süren arama-kurtarma çalışmaları boyunca İsias Otel’in enkazında olan Eğitim Bakanı Çavuşoğlu, dönemin Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı Dursun Oğuz ile şimdi bu görevde bulunan Hüseyin Çavuş, 12 Şubat’ta büyük bir üzüntüyle döndü.
Diğer illerde de arama-kurtarma çalışmalarına katılan ve 14 Şubat Salı sabahı ülkeye dönen Sivil Savunma ekibi Girne Limanı’nda çiçeklerle karşılandı.
Deprem bölgesine giderek görev yapan tüm ekiplere de devlet ve hükümet yetkilileri tarafından teşekkür belgesi takdim edildi.
-İranlı ressamın gözünden İsias ve çocuklar
İsias Otel’de hayatını kaybeden öğrenciler İranlı ressam ve karikatürist Alireza Pakdel’in çizdiği resimle ölümsüzleşti. Bir enkazdan ay ve yıldızlardan oluşan voleybol topuna vurmak için yukarıya yükselen iki öğrencinin betimlendiği resim, çocukların anısını yaşatmak için kurulan Şampiyon Melekler Derneği’nin de amblemi oldu. KKTC’yi ziyaret edip devlet ve hükümet yetkilileriyle de görüşen Pakdel’in eseri Posta Dairesi tarafından anı pulu ve ilk gün zarfı olarak da bastırıldı.
- Şampiyon Melekler için sosyal medyadan ses verildi
İsias Otel davasında adil yargılanma talep eden aileler öncülüğünde Twitter'da her akşam “isiasiçinsesver”, “isiasortakdavamız”, “isiasadaletbekliyor" paylaşımları yapıldı. Bu paylaşımlar Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde de Türkiye basınında da yer aldı.
-Meşalelerle yürüdüler
Şampiyon Melekleri Yaşatma Derneği öncülüğünde 11 sanığın olası kastla yargılanması talebiyle geçtiğimiz ay Gazimağusa’da yürüyüş düzenlendi. Binlerce kişinin meşalelerle katıldığı yürüyüşe devlet ve hükümet yetkilileri de katıldı, bu talep meşalelerin yakıldığı diğer ilçelerde de dile getirildi.
-Duruşma 3 Ocak’ta başlayacak
İsias Otel duruşması 3 Ocak’ta Adıyaman’da başlayacak. Tamamlanan iddianameye göre 5'i tutuklu 11 sanık, "bilinçli taksirle birden fazla kişinin ölümüne ve yaralanmasına neden olma" suçundan yargılanacak. 3 Ocak’taki ilk duruşmayı ailelerin yanı sıra devlet ve hükümet yetkililerinin de takip etmesi bekleniyor.
-Bağışlar, yardım kampanyaları
Öte yandan Türkiye’deki depremzedeler için yardım kampanyaları düzenlendi.
Gıda, kıyafet, koruma malzemesi, soba, hijyen malzemeleri ve içme suyu gibi malzemeler Lefkoşa Atatürk Spor Salonu’nda toplandı. Maaşlar da depremzedelere bağışlandı. Kıbrıs Türk Dayanışma Platformu Türkiye'deki depremzedelere konteyner ev yaptı. Bu kapsamda, İskenderun’da Şampiyon Melekler Köyü oluşturuldu, burayı KKTC’den yetkililer de ziyaret etti.
Türkiye Cumhuriyeti’nin Lefkoşa Büyükelçisi Metin Feyzioğlu, 14 Şubat tarihli açıklamasında depremden etkilenenler için KKTC’den Türkiye’ye 82 tır yardım gönderildiğini, 13 milyon TL’lik nakdi yardımın AFAD hesaplarına aktarıldığını açıkladı.
Öte yandan 1 Mart tarihli bir açıklamada, 6 Şubat depreminden sonra Türkiye'den yaklaşık 1500 depremzedenin KKTC'ye geldiği belirtildi.
-Depremle ilgili komiteler…
Cumhuriyet Meclisi’nde depremle ilgili komiteler de oluşturuldu. Türkiye’deki depremle ilgili hukuki ve adli sürecin izlenmesiyle ilgili olan komitenin üyeleri, Ankara’ya, Adıyaman’a ziyaretler gerçekleştirdi, soruşturmayla ilgili süreci takip etti.
Depremle ilgili kaynak yaratmak üzere yasa gücünde kararname hazırlandı ancak sendikalar kesintilerin gönüllük esasıyla olması gerektiği görüşüyle yasa gücündeki kararnameyi Anayasa Mahkemesi’ne taşıdı. CTP de bu gerekçeyle komiteden çekildi.
Maaş kesintisi, bütçeden tasarruf ve ek vergi katkılarından kaynak yaratılmasını öngören yeni yasa tasarısı Meclis’ten geçirildi ancak Cumhurbaşkanı Ersin Tatar tarafından Meclis’e iade edildi. Yasada gerekli tadilat yapıldı.
Maliye Bakanlığı 4 Ekim açıklamasında, Deprem ve Diğer Doğal Afetlere Yönelik Mali Yardım ve Hazırlık Yasası kapsamında, 382 milyon TL’lik kaynak elde edildiğini, bu kaynağın 55 milyon TL’sinin 11 okul ve Şampiyon Melekler Anıt Mezar Projesi için bloke edildiğini duyurdu.
Depremde kaybedilen çocukların adlarını eğitim odaklı projelerde, spor ve kültürel faaliyetlerde yaşatmak için kurulan Şampiyon Melekler Derneği, bu kapsamda birçok etkinlik de düzenledi.
-Türkiye’ye taziye ziyaretleri
Cumhurbaşkanı Ersin Tatar ve Başbakan Ünal Üstel, 25 Şubat’ta TC Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a taziye ve destek ziyaretinde bulundu. Devlet ve hükümet yetkilileri Kahramanmaraş merkezli depremlerden etkilenen illere de taziye ziyareti gerçekleştirdi, İsias Otel enkazına siyah çelenk bırakıldı. Türkiye’den KKTC’ye gelen devlet ve hükümet yetkilileri de Şampiyon Meleklerin mezarlarının da bulunduğu Gazimağusa Mezarlığı’na gitti.
-Bina güvenliği tartışmaları
Türkiye’deki depremin yarattığı yıkım ülkedeki binaların depreme dayanıklılığı konusunu da gündeme taşıdı. Okullara yönelik depreme dayanıklılık çalışması yapıldı, bazı okullar boşaltıldı, öğrenciler prefabrik sınıflara taşındı
Yerbilim mühendisleri, panik yapmadan ve tedbiri elden bırakmadan olası bir depreme hazırlanılması uyarısında bulunurken KTMMOB Long Beach, Tuzla ve Gaziveren kıyı şeridini, problemli zemin alanları olarak açıkladı.
Bina güvenliği, iyileştirme için kaynakların yeterli olup olmadığı Cumhuriyet Meclisi’ndeki oturumlarda da, 2024 Mali Yılı Merkezi Devlet Yönetimi Bütçesi görüşmelerinde de gündeme getirildi.
78 milyar 717 milyon TL’lik 2024 bütçesi, komitedeki ve Genel Kurul’daki uzun görüşmelerden sonrasında geçtiğimiz hafta onaylanarak Meclis’ten geçirildi.
Bütçe görüşmeleriyle tamamlanan 2023, bütçe görüşmeleriyle başlamıştı.
35 milyar 860 milyon TL’lik 2023 Mali Yılı Bütçe Yasası ocak ayında onaylanmıştı. Eylül ayında Meclis’e 4 milyar 450 milyon TL’lik ek bütçe getirildi. Muhalefetin “Rakamlar birbirini tutmuyor” eleştirisinde bulunduğu bütçe, oy çokluğuyla kabul edildi.
Öte yandan asgari ücret de ülke gündeminden düşmedi.
2023’ün ilk asgari ücreti net 11 bin 800 TL, ikinci asgari ücreti net 15 bin 750 TL olarak belirlendi. Kasım sonunda taraflar yine Asgari Ücret Tespit Komisyonu toplantısında bir araya geldi. İşveren kanadını temsil eden sendika yetkilisinin katıldığı bir programda işçilerle ilgili açıklaması Kıbrıs Türk İşverenler Sendikası’na bırakılan siyah çelenkle protesto edildi.
-Eylemler
Eğitimde, sağlıkta, elektrikte yaşanan sıkıntılar eylemlerle protesto edildi, sendikalar grev yaptı, yürüyüşlerin adresi çoğunlukla Cumhuriyet Meclisi ve Başbakanlık önü oldu.
Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu Çalışanları Sendikası (El-Sen), Kamu İhale Yasası’nda, öğretmen sendikaları ise Öğretmenler Yasası’nda yapılacak değişikliğe karşı çıkarak grev ve eylemler yaptı.
El-Sen’in grevi Bakanlar Kurulu kararıyla 60 gün yasakladı ancak Meclis önündeki eylemler günlerce sürdü, ülke genelinde elektrik kesintileri yaşandı, sabotaj tartışmaları oldu.
Öte yandan El-Sen’e destek veren sendikalardan Kıbrıs Türk Amme Memurları Sendikası (KTAMS) Meclis’te grev kararı aldı, Bakanlar Kurulu, bu grevi de 60 gün süreyle erteleyince sendikaya üye stenograflar ek mesaiye kalmama eylemi yaptı, Kamu (Değişiklik) Yasa Tasarısı’nın görüşüldüğü Meclis oturumları tamamlanamadan kapandı. Meclis bu gündemle olağanüstü toplandı.
Türk-Sen’e üye Hava Trafik Kontrolleri Sendikası da El-Sen’e destek için Ercan’da grev başlattı ancak o grev de Bakanlar Kurulu kararıyla askıya alındı.
Ana muhalefet Cumhuriyetçi Türk Partisi (CTP) de “Kamu İhale (Değişiklik) Yasa Tasarısı’nı protesto etmek için Meclis’e yürüdü. Yine CTP’nin çağrısıyla sivil toplum örgütlerinden, sendikalardan ve ekonomik örgütlerden temsilciler enerji gündemli toplantıda bir araya geldi. Bu toplantıdan çıkan mutabakat metni Teknecik Elektrik Santrali’nde okundu ve El-Sen’in eylemi sonlandırıldı.
Bazı siyasi partiler ve sivil toplum örgütleri CTP’yi “El-Sen’in mücadelesini büyütmek yerine söndürmekle” suçladı.
Kamu İhale ve Öğretmenler Yasası’nda yapılan değişiklikler Meclis’ten geçirildi. El-Sen, Kamu İhale Yasası’nda yapılan değişikliğin durdurulmasına ilişkin Anayasa Mahkemesi’nde dava açtı ancak mahkeme, sendikanın yasa değişikliğinin durdurulması için dava açamayacağına karar verdi.
Öte yandan Teknecik’teki arıza nedeniyle Temmuz ayında ülkede dönüşümlü elektrik kesintileri de yapıldı.
Din İşleri Dairesi Başkanı Ahmet Ünsal’ın Polatpaşa Camii’nde yaptığı, basına da yansıyan kadınlarla ilgili konuşması bazı siyasi parti, sivil toplum örgütleri tarafından düzenlenen eylemle protesto edildi.
Gazimağusa Devlet Hastanesi’nde Üroloji Uzmanı olarak görev yapan Dr. Sadrettin Tuğcu, 6 Mayıs’ta kliniğinde bıçaklı saldırıya uğradı. Sağlıkta örgütlü 4 meslek örgütü Sağlık Bakanlığı’ndan Meclis’e yürüyerek sağlıkta şiddeti engelleyici yasal düzenleme talep etti.
2023-2024 eğitim yılında tam gün eğitim başladı. Öğrenciler, pazartesi ve salı günleri olmak üzere haftada iki gün okullarda tam gün kaldı. Öğretmen sendikaları gerekli organizasyon yapılmadan böyle bir uygulamaya geçildiğini savunarak Milli Eğitim Bakanlığı’nı eleştirdi, grevler yaptı.
Kıbrıs Türk Eczacılar Birliği, reçete yolsuzluğu sürecine tepki için Lefkoşa’da “Onur Yürüyüşü” düzenledi.
Yağmurlu havaya rağmen çeşitli sloganların yazıldığı pankartlarla yürüyen eczacılar, mesleklerinin itibarsızlaştırılmasına, mağduriyetlerine ve sigortalı vatandaşların ilaçlarına erişmede yaşadığı sıkıntılara dikkat çekti.
-2023 İktisadi ve Mali İş Birliği protokolü ve TÜRKPA üyeliği
2023 Yılı İktisadi ve Mali İş Birliği protokolü 31 Mart’ta imzalandı. Protokole dönemin Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay ile Başbakan Ünal Üstel imza koydu.
Protokolün, 26 okul, 3 hastane, 1 sağlık merkezi, 1 afet ve deprem merkezi, sivil savunma ve itfaiye teşkilatlarının güçlendirilmesi, enerjiye, tarıma, ulaştırmaya, sanayiye, e-devlet projelerine ve teknolojiye yönelik projeleri kapsadığı, Türkiye Cumhuriyeti’nin 9 milyar 500 milyon TL’lik mali kaynağı hibe ve kredi olarak KKTC’ye aktaracağı açıklandı.
Öte yandan hükümet, döviz artışındaki olumsuzlukları gidermek için bazı ücret ve ödemelerde kur sabitledi, döviz kredilerinde vade uzatma ve taksitlendirmeyle yapılandırıldı, süt, yumurta, su, bebek bezi ve evcil hayvan maması ve bazı tüketim maddelerinde KDV sıfırlandı.
İlk defa ev sahibi olacak gençlere kredi verildi. Toplu Sosyal Konut Yapımı için Başbakanlık ve Müteahhitler Birliği arasında protokol imzalandı. Esnafa, tarım ve hayvancılık alanında faaliyet gösterenler de kredi verildi.
KKTC Cumhuriyet Meclisi 28 Nisan’da Türk Devletleri Parlamenterler Asamblesine (TÜRKPA) gözlemci üye kabul edildi.
Öte yandan FLY Kıbrıs Hava Yolları Nisan ayında uçuşlarına başladı. İlk sefer İstanbul-Ercan arasında oldu.
-Yangınlar
2023’te Yeşilırmak’ta iki yangın çıktı. İlki 5 Mayıs’ta çıkan yangına, Orman Dairesi ekipleri, itfaiye, asker ve sivil halkın yanı sıra Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'nden, Adana ve Antalya’dan gelen helikopterlerle de müdahale edildi. Yangında yaklaşık 40 hektarlık alandaki çam, zeytin, harnup, meyve ağaçları ve makilik alanın yandı.
18 Haziran’da Yeşilırmak Sınır Kapısı yakınlarındaki Savaş Tepesi’nde meydana gelen yangın, ekiplerin müdahalesiyle söndürüldü.
Her iki yangının sebebinin “elektrik tellerine temas eden ağaç dallarının oluşan kıvılcımlar nedeniyle alevlenmesi” olduğu tespit edildi.
Orman Yasası’nda yapılan değişiklikle 1 hektardan fazla orman alanının yanmasına neden olmanın cezası 100 asgari ücret ve 15 yıl hapis cezasına yükseltildi.
Öte yandan ormanların zararlıları arasında yer alan cam kese böceğiyle mücadele kapsamında terminatör böcekler ormanlara bırakıldı.
Çevre kirliliğini önlemek için plastik poşetler, çatak, bıçak, tabak ve pipet gibi tek kullanımlık plastiklerin kullanımı 2023 Haziranı itibari ile yasaklanacağı duyuruldu. Ancak açılan bir dava sonucunda plastik poşet yasağına, geçiş için 6 ayın yetersiz olduğu gerekçesiyle 31 Aralık 2024'e ertelendi.
Nisan ayında Karaoğlanoğlu ve Çatalköy sahilinde petrol sızıntısı da çevre kirliliği yarattı. Karasal temizlik için Girne ve Çatalköy belediyelerinden ekipler, denizdeki sızıntı için de Sahil Güvenlik ekipleri çalıştı.