Birkaç önce değerli dostum, Prof. Dr. Kenan Mortan bana ilginç bir kitapçık gösterdi: “ÖNEM TAŞIYAN KELİMELER - Kıbrıs’taki Gazetecilik İçin Bir Sözlük”
İngilizce, Rumca ve Türkçe bir kitapçık! Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü (AGİT)’in “Cyprus Dialog” projesi çerçevesinde; AGİT Medya Özgürlüğü Temsilcisi Harlem Desir’in ifadesiyle Bekir Azgın, Christos Christofides, Esra Aygın ve Maria Stakalli’nin “uzmanlık, bilgelik ve adanmışlığı” ile hazırlandı.
Çok devlet ve uluslararası örgütün Kıbrıs işine burunlarını soktuklarını biliyordum da işin doğrusu AGİT’in de Ada’da “varlığı” olduğunu bilmiyordum. Bu vesile ile öğrenmiş oldum.
AGİT Medya Özgürlüğü Temsilcisi Harlem Desir, “sorunlu zamanlarda güven oluşturmak için iletişimin kaliteli olması ve dilin hassasiyetle kullanılması”nın kaçınılmazlığını vurguladığı önsözünde, “bunu AGİT bölgesinde ve özellikle de Kıbrıs’ta çalışan gazetecilerden daha iyi bilen pek az insan” olduğunun da ifade eder.
Önsözde ayrıca gazetecilerin “yaklaşımları, durumla ilgili haber yapma yöntemleri, hatta kelime seçimleriyle insanların algılarını belirledikleri ve kamuoyunu doğrudan etkiledikleri”nin kabul edildiği belirtilmekte ve kitapçıkla “olumsuz kelime ve terimlere alternatif önermektedir.”
Her iki kesimde sıkça kullanılan hassas sayılabilecek sözcükleri içerdiği savlanan Sözlük, gazetecilere yönelik bir başvuru kaynağı olarak ve bu sözcüklerin, karşı taraf tarafından olumsuz algılanmayacağı biçimde öneriliyor.
Bu arada iki tarafın gazetecileri için bir de değişim programı uygulanmış. Bu program çerçevesinde, iki taraftan gazeteciler, bir hafta süre ile karşı taraftan bir gazetede bulunmuş.
ÜZERİNDE ANLAŞILMIŞ BİR AL TERNATİF OLMAYAN SÖZCÜKLER/KAVRAMLAR/TT TERİMLER
Çalışmada, 56 sözcük/kavramdan 14’ünde uzlaşma sağlanmamış ama aslında bunlar en önemlileri!
İşte o uzlaşılmayan/uzlaşılamayan sözcükler:
Kıbrıslı Türkler’in kullandığı “Rum Yönetimi/Greek Cypriot adminastration” yerine alternatif üzerinde uzlaşılamamış. (Herhalde Rum tarafı “Kıbrıs Cumhuriyeti” üzerinde ısrar ettiğinden!)
“Rum lider/Rum Yönetimi Lideri/GKRY Lideri (Greek Cypriot Leader)” yerine de alternatif bulunamamış. (Bu da herhalde Rum tarafı “Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı” üzerinde ısrar ettiğinden!)
“Kahraman/Şehit (Heroi Martyr)” sözcükleri yerine alternatif sözcük bulunamamış. Kıbrıs Türkleri’nin seçimleri için Rum tarafının kullandığı “yasadışı seçimler/diğer siyasi süreçler (illegal elections/other political prosses)” yerine de alternatif sözcükler üzerinde uzlaşma olmamış. Kuzeydeki deniz limanları için Rumların kullandığı “yasadışı liman/havaalanı (illegal ports/airports” yerine alternatif üretilememiş.
Rumlar’ın, Kuzey’deki polis ve kurumlar için kullandığı “yasadışı polis/mahkeme ve öteki resmi kurumlar (illegal poliçe/court/other puplic institutions” sözcükleri için alternatif sözcük yok!
Rumlar’ın, Kuzey için kullandığı “yasadışı haber ajansı/devlet televizyonu/radyosu” sözcükleri için de alternatif sözcükler yok!
“İstila/invasion,” “Kuzey Kıbrıs – Güney Kıbrıs,” işgal/occupation,” “sahte/sözde devlet/”devlet,” sahte bakan/sözde bakan/”bakan,” “Kıbrıs Cumhuriyeti,” “KKTC (devlet, hükümet ve tüm kurumlar) – TRNC (state, government and all institutions)” uzlaşılmayan diğer sözcük/kavram/terim’ler!
42 SÖZCÜK/KAVRAM’DA UZLAŞMA SAĞLANMIŞ
Çalışmada ele alınan 56 sözcüğün 42’sinde uzlaşma sağlanmış. Bunların bir kısmına göz atalım:
Kuzey Kıbrıs’ta polisin bir Kıbrıslı Rum’un tutuklamasını, Rum medyası “kaçırma” sözcüğü ile anlatıyormuş. Bu çalışma ile bunun yerine “arrest/tutuklama” sözcüğü öneriliyor.
Kıbrıs Rum medyasının Kıbrıs’taki Türk askeri için kullandığı “Attila” kavramının, Türk askerini kurtarıcı olarak gören bazı Kıbrıslı Türkler için incitici olduğu, bu bakımdan yerine “Türk ordusu/Türk askeri (Turkish toops/army)” ibaresinin kullanılması öneriliyor.
Önerilen bazı başka örnekler de verelim:
“Sınır/border” yerine “Yeşil Hat /Green Line;”
“Cypriot/Kıbrıslı” yerine “Kıbrıslı Türk ya da Rum;”
“Kıbrıs Halkı/Cyprus People” yerine “Kıbrıs Rum toplumu/Greek Cypriot community;”
Kuzey’deki hapishaneler için “zindan/dungeon” yerine “hapishane/prison;”
Kuzeyde yaşayan Kıbrıslı Rumlar için “mahsur olanlar/enclaved (shut in) people” yerine “Kıbrıs’ın kuzeyinde yaşayan Kıbrıslı Rumlar veya Maronitler/Greek Cypriots and/or Maronites living in the North;”
“EOKA Kurtuluş Mücadelesi/EOKA Liberation straggle” yerine EOKA Mücadelesi/EOKA Straggle”
Neyse ki profesörlerimiz için de (muhteşem) bir alternatif bulunmuş. “Yasadışı/sahte/sözde profesör (İllegal/pseudo/so called profesör)” yerine “profesör (professor)” sözcüğü öneriliyor. Üniversitelerimiz de sıyırmış: artık “yasadışı üniversite (illegal university)” yerine onlara “üniversite (university)” denmesi öneriliyormuş.
SON OLARAK
Elbette bir çaba var ortada! Bunu yadsımamak gerekir. İyi niyetli bir çalışma olduğu konusunda da diyeceğim yok! Ama bu çalışma ve sözlüğün insanı heyecanlandıracak ve umutlandıracak bir yanı yok. Rum hükümetinin rahatsızlık duymasına karşın, AGİT Medya Özgürlüğü Temsilcisi Harlem Desir’in önsözde belirttiği, “olumsuz kelime ve terimlere alternatif önerilme” konusunda çok da başarılı önermeler yapılmamış ya da yapılamamıştır. Çünkü uzlaşılamayan 14 sözcüğe/terime/kavrama bakıldığında, bunların Kıbrıs sorununun temelini/esasını ve Kıbrıslı Türkler’in statüsünü oluşturdukları görülür.
Hadi politikacılar bu konularda anlaşamıyorlar diyelim. Bakıyoruz ki “uzmanlık, bilgelik ve adanmışlık”ları vurgulanan medyacılar da aynı konularda anlaşamamış/uzlaşamamış ya da anlaşma/uzlaşma yürekliliğini gösterememiş.
Bu arada, bir önermeyi yadırgadığımı ve anlamsız bulduğumu belirtmeliyim: “Cira” sözcüğü yerine önerme yapılmasına! “Gâvur (İnfide/gawur) yerine “Kıbrıslı Rum/lar (Greek Cypriot/s” denmesi önerisini anlıyorum da, Rumca “Kiriya”dan (Bayan) gelen “cira” yerine niye “Kıbrıslı Rum kadını/Rum kadını” denmesinin önerildiğini anlayamadım. “Cira” sözcüğü aşağılayıcı veya karalayıcı imiş. Laf! Rum gen kızlarına da “İsagülü” deniyor. O da mı aşağılayıcı veya karalayıcı? Bence hayır! “Cira” da “İsagülü” de düpedüz Rum kadını ya da Rum genç anlamında olup öyle aşağılayıcı veya karalayıcı anlamları yok!